Namık Alkan
İZMİR– Besine erişim her geçen gün daha da zorlaşıyor. Global besin krizine birçok ülke tahlil yolu ararken bu kapsamda sağlıklı besine erişiminin sağlanacağı yeni bir dünya sistemi kurmanın vaktinin geldiği de belirtiliyor.
Çiftçiler Sendikası (Çiftçi-Sen) Genel Örgütlenme Sekreteri Adnan Çobanoğlu ile global besin krizinin nedenlerini ve tahlil yollarını konuştuk.
‘ŞİRKETLER BÜTÜN SÜRECİ DENETİM EDER HALE GELDİ’
Küresel besin krizi yaşıyoruz. Çiftçiler Sendikası olarak besin krizinin nedenleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?
İkinci Paylaşım Savaşı’ndan sonra memleketler arası yeni iş kısmı çerçevesinde, ABD’nin uygulamaya koyduğu Truman Doktrini ve Marshall Planı uyarınca Türkiye’ye Avrupa’nın besin ve hammadde deposu olma rolü biçilmişti. Bu çerçevede dayatılan tarım siyasetleri küçük aile tarımı yapan çiftçiler de dahil bütün çiftçilerin yüksek randıman alma ismine makineleşmesi, daha fazla girdi (enerji, kimyasal, su vb.) kullanımına neden olan bir ziraî üretim stilinin oluşturulması özendirilmiş, vakit zaman da buna zorlanmıştı. Mühendislik ve çiftçi eğitimlerinde bu üretim biçimi övülmüş, Dünya Bankası vb. emperyalist kuruluşlar aracılığıyla verilen kredi teşvikleri ve destekleme alımlarıyla da yaygınlaşması sağlanmıştı.
Adnan Çobanoğlu Böylelikle neredeyse klasik tarım bilgilerini unutmuş olan üreticiler, girdilerde ve pazarlamada şirketlere bağımlı hale geldi. Konvansiyonel yahut endüstriyel üretim şekli dediğimiz bu üretim usulünün girdilerini denetim eden şirketler büyüdüğü ve azaldığı ölçüde de maliyetler artmış, üreticiler üretemez hale geldiği üzere şirketler de üretimden pazarlamaya bütün süreci denetim eder hale geldi. İstedikleri vakit piyasaya ziraî eser süren, istemedikleri vakit da depolarında bekleten yahut ihraç eden bir besin sistemi yaygınlık kazandı.
‘PROBLEM ÜRETİMİN YETERSİZLİĞİ DEĞİLDİR’
Küresel besin krizinde temel sorun üretimin yetersiz olması mı yoksa dünya ülkelerinin ve halkların besine erişim imkânlarından mahrum olması mı? Sağlıklı besine erişiminin sağlanacağı yeni bir dünya nizamı kurmanın vakti gelmedi mi? Besin krizine tahlil teklifiniz nedir?
Küresel besin krizindeki temel sorun üretimin yetersizliği değildir. Bir avuç global şirketin tohumdan başlayarak besin üretimi ve pazarında denetimlerinin güçlenmesidir. Bu güçlenmenin sonucu olarak da ikili mutabakatlarla, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üzere emperyalist kuruluşların dayatmalarıyla ülkelerin ve halkların sağlıklı besine erişim haklarının ellerinden alınmasıdır. Buna bir örnek vermek gerekirse, “Bayer en yeterli örnektir” diyebilirim. Bir şirket düşünün; dünyanın en büyük tohum şirketi olan Monsanto’yu satın alıyor, dünyaya tohum üretip satıyor, tarımda kullanılan kimyasalları (gübre, zehir vb.) üretip satıyor, bu kimyasalları kullanan yahut kullanılan kimyasalların kalıntıları nedeniyle hastalanan insanları tedavi edici ilaçları üretip satıyor. Durumu izah etmekte bundan daha âlâ bir örnek olabilir mi? Ruhu insan ve tabiat sömürüsü üzerine oluşmuş bir kapitalist sistemde besin sistemini üreticiler ve tüketiciler değil de şirketler denetim ederse olacağı bu… Halkların kendi beslenme kültürüne uygun sağlıklı besine erişiminin sağlanacağı yeni bir dünya tertibi kurmanın vakti natürel ki gelip geçiyor bile… Çiftçi-Sen’in de bileşeni olduğu La Via Campesina (Çiftçi Yolu) yıllardır halkın besin sistemi olan Besin Egemenliği için çaba ediyor. Besin krizinin tahlili, toprağı, suyu, iklimi kirleten ve şirketlere bağımlı hale getiren konvansiyonel (endüstriyel) üretim biçimini terk edip agroekolojik ziraî üretime yönelmekten geçiyor.
‘DESTEKLER DAİMA ŞİRKETLERE GİDİYOR’
Türkiye’de de besin fiyatlarında çok bir yükseliş görülüyor. Artan enflasyon ile birlikte bilhassa tarım ve hayvansal eser fiyatları halkın alım gücünü zorluyor. Üreticiler de girdi maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle üretemez oldu. Hükümetin tarım siyasetlerini nasıl değerlendiriyorsunuz, ne yapmalı?
Dünyada neoliberal tarım siyasetlerini en odunsuz uygulayan iktidarlardan birisi AKP iktidarıdır. Çıkarttığı “Tohumculuk Yasası” ile çiftçilerin binlerce yılda ıslah ederek geliştirdikleri tohumlara şirketlerin sertifika alarak sahip olmalarının önünü açmıştır. Ziraî üretimde en kıymetli girdi tohumdur. Tarlaya tohum atmazsan hiçbir eser yetiştiremezsin. AKP iktidarı uyguladığı tarım siyasetlerinde sertifikalı şirket tohumu kullanmayan üreticilere mazot dayanağı de dahil hiçbir dayanak verilmeyeceğini ilan etmiş ve tarlasından kaldırdığı eserden aldığı tohumlarla eser yetiştirmeye çalışan çiftçileri hiçbir dayanaktan yararlandırmamıştır. Ülkenin temel besin muhtaçlıklarını ithalatla çözmeye çalışmıştır. Hem de tam hasat devirlerinde gümrük vergilerini düşürerek ithalat müsaadeleri vermiş, üreticilerin eserlerinin satış fiyatlarını düşürmüştür. Plantasyonlar halinde direkt ziraî üretim yapan memleketler arası tohum, kimya ve besin şirketleri memleketler arası ticaret muahedeleriyle, ikili mutabakatlarla bizim üzere ülkelere bu çeşit siyasetler dayatmaktadır. AKP iktidarı da bu dayatmalara hiç karşı koymamakta, tabir yerindeyse sessiz sedasız kabul etmektedir. Gerçekten 2018 yılı ocak ayında Cargill rapor hazırlayıp şeker fabrikalarının özelleştirilmesini istemişti, iktidar da bu raporun gereğini çabucak yapmış, şeker fabrikalarını özelleştirmişti. Artık Cumhurbaşkanlığı kararıyla 400 bin ton şekerin gümrüksüz ithali kelam konusu oluyor. Yani takviyeler daima şirketlere gidiyor.