İran’da yaşananlar evvelkilerden hem kapsamı hem de müddeti açısından oldukça farklı, görülebileceği üzere. Özgürlük kalkışmasında neredeyse üç ay dolmak üzere. Ülkede rejimin artık yönetemez, halkın da yönetilemez olduğu bir “milli kriz” ortamı var. Geriye dönüş, yavaşlatılsa bile, artık durdurulacak üzere değil.
Kalkışmanın topyekun bir isyana –şimdilik– dönüşememesinin nedenleri ortasında ülke içindeki muhaliflerin bir ortaya gelemeyişleri de var, öbür nedenlerin yanı sıra. Bunları konuşmalı alışılmış lakin sanki şu “İran muhalifleri”nin kimler olduğunu hakikaten biliyor muyuz? Ona da bakmak lazım. Çoğumuzun ismini bilmediğimiz kıymetli beş muhalif küme var ülke içinde/dışında. Bunlara, sorulduğu için söylediğimde, muhataplarımı şaşırtan Şah yanlısı küme da dahil. Ondan başlayalım o halde.
Şah Farashgard örgütü
Ülkedeki Şah yanlılarının oluşturduğu muhalif küme Farashgard (Canlanma) ismini taşıyor. ABD ile Kanada‘nın yanı sıra kimi Avrupa ülkelerinde de destekçileri var. Sürgündeki son Şah İstek Pehlevi’yi başkanları olarak görüyor küme mensupları. Laik, hem dini idareye hem de marksistlere karşı bir çizgiye sahip. Şiddet içermeyen bir hareket şeklini savunan küme daha çok sivil itaatsizlik davetleriyle ismini duyurdu ülke içinde. Bugünkü örgütsel yapısı Aralık 2017 ile Ocak 2018’deki rejim aksisi şovların akabinde sürgündeki tıpkı görüşe sahip kümelerin birleşmesinden doğdu. Tesirli olmadıkları söylenemez.
Halkın Mücahidleri
Türkiye’de ismi en güzel bilinen muhalif küme tahminen de budur. Şimdilerde eşinin vefatın akabinde Meryem Recavi’nin yönettiği örgütün İran’da hatırı sayılır bir gücü var. Hem Marksist hem de İslami pahalarla karışık bir ideolojsi olan örgütün silahlı kanadı da mevcut. Humeyni öncülüğündeki Şah aykırısı “devrim”de yer alan örgüt kısa bir mühlet sonra rejim tarafından düşman ilan edildi. Örgütün onu kıymetli kılan özelliği tüm İranlı muhalif kümeleri 1980’lerin başında İran Ulusal Direniş Kurulu ismi altında bir ortaya getirebilmesidir. Konsey’in denetimini büsbütün ele geçirince birçok bileşen buna itiraz edip ayrıldı. En kıymetli aksiyonlarını 1986-2003 yılları ortasında gerçekleştiren örgüt uzun müddettir İran topraklarında sabotaj hareketleri yapıyor.
İKDP: Yeniden
Halkın Mücahitleri’nden sonra tekrar yakından bildiğimiz ikinci muhalif örgüt İran Kürdistanı Demokrat Partisi (IKDP) natürel ki. Federal bir İran içinde ulusal haklarının verilmesi çabasını sürdüren küme 1945’ten beri var. Humeyni’nin “devrim”inde yer almış, lakin Kürtlerin ulusal taleplerine cevap verilmediği için muhalif saflara geçmiş, “Devrim”den çok kısa bir müddet sonra da, Mart 1979’da başarısız bir Kürt isyanı başlatmıştı. 1990’lara kadar küçük çaplı aksiyonlar gerçekleştiren örgütün kıymetli önderi Abdurrahim Kasımlo (tüm Kürt örgütleri içindeki en entelektüel kişilikti) 1989’da Viyana’da İran bâtın servisi casuslarınca yardımcısı ile birlikte katledildi. Yaklaşık yirmi yıl boyunca başkansız kalan örgüt 2016’da küçük çaplı aksiyonlarla kendini yine gösterdi.
Arap hakları çabası için
Çok fazla haberdar olmadığımız bir mevzu da İran’da yaşayan Arapların bağımsızlık talebiyle sürdürdükleri çabadır. İran’ın güneybatısındaki Huzistan eyaletinde faaliyet gösteren Ahvaz’ın Kurtuluşu için Arap Çaba Hareketi (ASMLA) 1999’da kuruldu. 2015 yılında bölünen örgütün biri Danimarka’da oburu Hollanda’da birbirine rakip iki kolu var. İkisinin de sahip çıktığı Muhiddin Nasır Şehitler Tugayı 2005 yılından bu yana Huzistan’daki petrol, gaz tesislerine, güvenlik güçlerine, bankalara atak hareketleri düzenliyor. Tugay 300 silahlı militana sahip.
Belucistan: Patlamaya hazır bomba
İran rejimine karşı olan, Ceyş ül Adl (Adalet Ordusu) örgütü İran’ın güneydoğusundaki Belucistan’da özerklik isteyen Selefi bir milliyetçi küme. Bir diğer kıymetli Beluci örgüt olan Cundullah’tan koptu. Kurucusu Abdülmelik Rigi’nin 2010’da idam edilmesinden sonra Cundullah”ın gerilemesi üzerine (ama şu sıralar yeniden aktif olmuştur) en etkin örgüt durumuna gelmiştir Ceyş ül Adl. Ağrılıklı olarak Belucilerin ağır olduğu yerlerde İran güvenlik güçlerine hücumlar gerçekleştiriyor.
Yine de bu örgütlerin İran’daki kalkışmadaki rollerinin ya da tesirlerinin oranı nedir bilemem. Gayeleri, gayeleri birbirinden farklı elbette. Bugün yalnızca “özgürlük” talebiyle sokaklara çıkan halkın bu talebinin önüne kendi isteklerini koymaları halinde rejimin eline büyük koz verebilirlerdi. Ne keyifli ki bunu yapmadılar. En azından şimdilik.
Tabii, Humeyni rejiminin, önderlerini de üyelerini de vahşice katlettiği İran Komünist Partisi Tudeh ile Marksist Halkın Fedaileri Örgütü (Fedaiyan) hala hürmetle anılan kümeler. İran içinde nicel olarak zayıf olsalar da nitel olarak çok etkililer. Tudeh ile Fedaiyan halkların kardeşliği/sosyalizm prensibiyle davrandıkları için kalkışmada yer alanların tüm talepleriyle uyumlu olan kümeler. Şayet onlar düşünsel olarak tesirli olursa özgürlük uğraşı gerçek manasına kavuşur.
Çünkü İran’ın parçalanma tehlikesi var. Özgürlüğü kazandıktan sonra dağılmayı Tudeh ile Fedaiyan durdurabilir.
Anlamak isteyen bu iki örgütün yazdıklarına, yayınlarına baksın.