Özgür His Durgun
Boğaziçi Üniversitesi, 4 Ocak 2021’den bu yana, 700 günü aşkın müddettir, ‘özgür ve özerk üniversite’ ideali için çaba ediyor. 4 Ocak-15 Temmuz 2021 devrinde rektörlük koltuğuna oturtulan Melih Bulu icraatlarıyle sık sık kamuoyunun gündemine geldi. Bulu’dan sonra Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör olarak atanan Naci İnci de aksiyonların maksadında olmaya devam ediyor. Bu süreçte Boğaziçi’nde pek çok şey yaşandı.
Örneğin; haklarında disiplin cezası açılan akademisyen sayısı 200’e ulaştı. Üniversitedeki bilgi güvenliği zafiyetini ortaya çıkaran Prof. Dr. Tuna Tuğcu’nun uzun bir mühlet okula girmesi yasaklandı. 16 Aralık’ta, kararın iptal edilmesiyle Prof. Tuğcu, tam altı ay sonra öğrencilerine ve derslerine geri dönebildi. Moleküler Biyoloji ve Genetik kısmında ‘doktor öğretim üyesi’ takımında misyonlu Tolga Sütlü, ataması yenilenmeyerek vazifesinden uzaklaştırıldı. İktisat kısım başkanlığı yapmış Prof. Dr. Ünal Zenginobuz’a, basına demeç verdiği için verilen okuldan uzaklaştırma cezalarının yanı sıra dava açıldı. Can Candan, Özcan Vardar üzere akademisyenlerin okula girmeleri yasaklandı.
13 farklı üniversite ve kurumdan yaklaşık 50 akademisyenin düzenlediği ‘Türkiye Yükseköğretim Alanının Tekrar Yapılandırılması Çalıştayı’na ve çalıştayın akabinde yayınlanan rapora da katkı veren isimler ortasında yer alan Boğaziçi Üniversitesi Sanayi Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. Taner Bilgiç ve Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Lale Akarun sorularımızı yanıtladı.
Boğaziçi Üniversitesi Sanayi Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. Taner Bilgiç ‘TELAFİSİ OLMAYACAK EN BÜYÜK YIKIM, ÖZGÜRLÜĞE DARBE OLDU’
Boğaziçi Üniversitesi’nde eski kayyım rektör Bulu’ya yönelik birinci protestoların başladığı 4 Ocak 2021’den bu yana 700 günü geçti. Bu sürecin şahitleri olarak sizce üniversite ismine en büyük yıkım ne oldu? Bu devirde sesiniz Türkiye’de kamuoyuna gereğince ulaşabildi mi?
Taner Bilgiç: Biz üniversiteyi toplum ve devlet tarafından, insanlığa faydalı bilginin üretimi ve yayılmasına katkıda bulunmak üzere kurulan bir kurum olarak tanımlıyoruz. Araştırma, nitelikli eğitim-öğretim ve topluma hizmet fonksiyonları ile yüksek nitelikte kamu faydası üretme gayesi taşıdığını vurguluyoruz. Buradaki toplum vurgusu, devlet kadar değerli.
İki yıldır Boğaziçi Üniversitesi’nde yaşananlar ve Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyelerinin, öğrencilerinin, mezunlarının itirazları kamuoyunun ilgisini muhakkak ölçüde çekti. Bunu önemsiyorum ve nedeninin, Boğaziçi Üniversitesi’nin toplum nezdindeki prestiji olduğunu düşünüyorum. Bu prestij tek kişi eliyle kurulmadığı üzere tek kişi eliyle yıkılmaz. Elbette aşınır lakin yok olmaz. Boğaziçi Üniversitesi’nin, öğrencilerinin, mezunlarının kamuoyu nezdindeki haklı prestijini oluşturan kurumsal geleneği 160 yıllık eğitim kurumu ve 52 yıllık kamu araştırma üniversitesi olmasının getirdiği bir birikimin sonucudur. Toplumun Boğaziçi Üniversitesi üzere tüm üniversitelerine sahip çıkması gerekir.
Lale Akarun: Türkiye’de YÖK tarafından ‘araştırma üniversitesi’ olarak sınıflandırılan 20 üniversite var. Boğaziçi Üniversitesi, bu üniversiteler içinden birinci bu statüyü alanlardan birisi. Gelişmiş araştırma üniversiteleri, nitelikli lisans eğitimi veriyor. Bunun yanı sıra lisansüstü öğrenci yetiştirme ve yeni bilgi, bilim ve teknoloji üretmek üzere araştırma yapma misyonları var. Boğaziçi Üniversitesi’ne verilen ziyan, niteliğe verilen ziyandır. Alışılmış ki, üniversitenin öğretim üyeleri, en değerli varlıklarıdır. Mukaveleleri hukuksuzca sonlandırılan, mesnetsiz disiplin soruşturmaları ile uzaklaştırılan öğretim üyeleri, alışılmış ki en büyük, telafi edilemeyecek somut kaybımızdır. Lakin telafi edilemeyecek en büyük yıkım, soyuttur: Özgürlük ortamı yok oldu.
Kamuoyu sesimizi duydu, değerli hocalarımızın kaybına reaksiyon verdi. Lakin üniversite için özgürlük ortamı niçin gereklidir, bunun kaybı nasıl büyük bir kayıptır? Bunların gereğince anlaşıldığını sanmıyorum. Kamuoyu bu soyut kayıpları güç kıymetlendirir.
Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Lale Akarun ‘SIRALAMALAR HİÇBİR TÜRK ÜNİVERSİTESİ İÇİN YETERLİ GİTMİYOR’
Boğaziçi Üniversitesi’nin milletlerarası sıralamalarda kan kaybettiği şahsen YÖK’ün ‘Üniversite İzleme ve Kıymetlendirme 2022’ raporunda tabir ediliyor. Boğaziçi’nin sıralamalardaki düşüşünü nasıl yorumluyorsunuz ve bu gidişin bilakis çevrilebilmesi mümkün mü?
Taner Bilgiç: Benim izlediğim kadarıyla akademik performans göstergelerinde kayda bedel bir düşüş kelam konusu değil. Üniversite sıralamalarında, Türk üniversitelerinin sıralamalarda gerilediği doğrudur. Sıralama yapan şirketler, sıralama için çeşitli kriterler kullanır. Bunların kimileri üniversite bütçeleri, araştırma fonları üzere finansal datalardır ve ülkelerin satın alma gücü paritesi ile normalize edilir. Türkiye’nin ekonomik durumu göz önüne alındığında, bunun son yıllarda güzele gitmediği, hiçbir Türk üniversitesine avantaj sağlamadığı aşikardır.
Lale Akarun: Olağan ki, kan kaybettik: Kapıya yüzlerce polis yığdılar; üniversiteyi yüksek güvenlikli, kapısından özel müsaadelerle girilen tesise çevirdiler. Bine yakın öğrenciye disiplin soruşturması açtılar; yüze yakın öğrenciyi döverek, hırpalayarak gözaltına aldılar. Öğrencilerin bir kısmı hiçbir kabahatleri olmadığı halde aylarca tutuklu kaldı. 200 kadar öğretim üyesi hakkında disiplin soruşturması var. Üniversitemizde hoca olamayacak, ‘üniversite nedir’ bilmeyen şahısları başımıza yönetici atadılar; onlar da konseyleri, demokratik karar alma sistemlerini işletmeden, ortak akıl olmadan, el yordamı ile üniversiteyi yönetmeye çalışıyor. Derslerimizi kapattılar, elimizden her çeşit karar yetkisini aldılar. Uzaklaştırdıkları, yerleşkeye girişini yasakladıkları öğretim üyelerimizin yanı sıra, emekliliğini isteyerek ya da istifa ederek ayrılan öğretim üyelerimiz oldu. Sıralamalarda düşmeyip de ne olacaktı? Bunun aksine çevrilmesi kolay olmayacak fakat birinci adım, demokratik özerk, özgür üniversite mefkuresini sağlayacak bir üniversite kanununu tesis etmektir.
Boğaziçi’nde özerk, özgür ve demokratik üniversite ideali sizce tesis edilebilecek mi?
Lale Akarun: O denli umuyoruz. Özerklik, özgür tartışma ve araştırma ortamı olmadan üniversite olmaz. Nitelikli, kamusal eğitim olmadığında, araştırma, yeni bilgi, teknoloji üretilmediğinde ülke kaybeder. Bunların olmadığı bir durumu kabul etmiyoruz. Onun için özerk, özgür, demokratik üniversite ülküsünden vazgeçmiyoruz.
Taner Bilgiç: Yalnızca Boğaziçi Üniversitesi’nde değil, tüm Türkiye’de akademik özgürlük ve kurumsal özerklik prensipleri üzerine şekillenmiş yeni bir çerçeve yasa ile yükseköğretim sistemimizi tekrar tasarlamalıyız.
Aralık ayı başında kamuoyuna sunduğumuz ‘Türkiye Yükseköğretim Alanının Yine Yapılandırılması Çalıştayı Sonuç Raporu’nda bu çerçevenin genel maksatlarını, laik, demokratik, eşitlikçi ve her türlü ayrımcılıktan uzak bir yapılanma; özerk, hukukî kişiliğe sahip üniversite ve fakülte; meslektaşlar ortası yatay karar alma süreçleri ve akademik ortak kıymetler, hesap verebilirlik, saydam bütçe olarak öneriyoruz.
Çalıştay raporunun basın toplantısında yaptığınız konuşmada, Türkiye’nin, genç ve dinamik nüfus avantajını kaybetmeye başladığına dikkat çektiniz. Ve yükseköğretim sistemimizde bir kriz olduğunu söylediniz. Rapor bazında soracak olursak, yükseköğretimde temel problemlere yönelik tespitleriniz neler? Kriz daha da derinleşecek mi?
Taner Bilgiç: 13 üniversiteden 50’ye yakın öğretim elemanının iştiraki ile temmuz ayı başında gerçekleştirilen çalıştayın sonuç raporunu 9 Aralık’ta basın ile paylaştık. Raporu 1 Aralık’ta Meclis’te kümesi bulunan tüm siyasi partilere de yolladık. Gelen davet üzerine 5 Aralık’ta altı siyasi partinin ortak yükseköğretim kuruluna anlattık ve görüş aldık. Çalıştay iştirakçileri ortasında birden fazla akademik idari vazifelerde bulunmuş deneyimli öğretim üyeleri olduğu üzere daha genç öğretim üyeleri ve Birarada Derneği üyesi KHK ile vazifesinden uzaklaştırılmış üç öğretim elemanı da vardı.
Sorun tespitimiz ortaktı: Türkiye Yükseköğretim Sistemi bir kriz içinde. Mezunlar iş bulamıyor, öğrenci başına harcadığımız kaynak memleketler arası rekabetin gitgide altında kalmaya başladı, araştırma performansında nicelik ve yapay skorlar öne çıktı. Nitelik göz gerisi edildi, üniversite bütçeleri gerçek olarak daima aşınıyor.
Kurulan yeni üniversitelerle başkalarını birebir kanun ile merkeziyetçi bir yaklaşımla yönetmek, bu krizi çözemeyecek. Türkiye, önümüzdeki yıllarda genç nüfus avantajını kaybetmeye başlayacak. Gençlerini heyecanlandıracak, yaratıcılıklarını ortaya çıkartacak bir yükseköğretim sistemini daha fazla vakit kaybetmeden baştan tasarlamalıyız. Çalıştay Sonuç Raporu’nda bu bahiste somut teklifler var. İncelemek isteyenler için raporun linki şöyle: https://bit.ly/3VTD3zr
‘TÜRKİYE’DE İŞSİZ KALMAK İÇİN EĞİTİM ALINIYOR’
Türkiye’de gençler için en temel problemlerden biri işsizlik. Üniversite mezunu olmak niçin artık avantaj sağlamıyor?
Lale Akarun: Türkiye’de 208 yükseköğrenim kurumu mevcut. Yıllar içinde hem üniversite sayısı, hem de öğrenci kapasitesi arttı. Şu anda öğrenci sayısı yaklaşık 8 milyon 300 bin kişi. OECD istatistiklerine nazaran, 25-64 yaş ortası nüfusta, üniversiteli işsizlik oranlarına baktığımızda, Türkiye en yüksek üniversiteli işsizlik oranlarına sahip. Her ülkede kişinin eğitim düzeyi arttıkça iş bulma oranı yükselirken, Türkiye’de düşüyor. Üniversite mezunu olmanın iş bulma bahtını artırmayıp, bilakis azaltması bize mahsus bir durum. Ülkemizde beşerler işsiz kalmak için eğitim alıyorlar. Bu da bilindiği için üniversiteye talep düşüyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın Meclis’te bir soru önergesine verdiği cevaptan öğreniyoruz ki, 979 kısım öğrencisi olmadığı için kapatılmış. 2023’te de bu durumun sürmesi kaçınılmaz.
‘ARAŞTIRMA ÜNİVERSİTELERİ GÜÇLENDİRİLMELİ’
YÖK, kasım ayında ‘Akademik Hareketlilik Programı’nı duyurdu. ‘80’lerde bir müddet denenmiş daha sonra kaldırılmış, şimdilerde yine yürürlüğe konulacağı anlaşılan bu uygulama sizce ODTÜ ve Boğaziçi üzere esaslı kurumların yanı sıra Anadolu üniversiteleri için kar yaratır mı?
Taner Bilgiç: Akademik hareketlilik değerlidir. Akademide altı yılda bir öbür akademik kurumu ziyaret etmek özendirilir. YÖK’ün açıkladığı, ayrıntılarını şimdi tam anlamadığımız bu yeni program ile 2006 sonrası kurulan üniversitelerin çeşitli alanlardaki öğretim üyesi gereksinimlerinin YÖK’ün belirlediği 43 üniversiteden kısa periyodik görevlendirmelerle karşılanacağı anlaşılmaktadır. YÖK burada yalnızca bir uyum misyonu değil, talep edilen akademik takımları alanlarına nazaran üniversitelere dağıtma misyonunu de üstlenmiş görünmektedir. Üniversitelerin akademik işleyişini gereğince anlamadan yapılan merkeziyetçi uygulamaların tipik bir örneği olarak görüyorum. Hâlbuki üniversiteler ortasında bu çeşit görevlendirmeleri yapacak sistem (2547 sayılı kanunun 40. Maddesi) esasen mevcuttur ve gönüllülük aslı ile uygulanmaktadır.
Öte yandan, ‘MEB Yurtdışı Lisansüstü Eğitim Burs’ programı ile üniversiteler ismine, doktora derecesini alarak ülkeye döndüğünde öğretim üyesi olma garantisi ile öğrenci yollanmaktadır. Bu programa katılmış adayların mecburi hizmetlerini, 2006 yılından sonra kurulmuş üniversitelerde geçirmeleri yasal bir düzenleme ile sağlanabilir. Bu sayede yükseköğretim sisteminde çeşitlilik ve rekabet artar.
Lale Akarun: Belirttiğim üzere, 8 milyonu aşmış öğrenci sayısı Türkiye gerçekleri ile uyuşmuyor. Şurası açık ki, bir kapasite fazlası var. Üniversiteden beklentimiz ülkemizin gelişmesi için yeni bilgi, bilim ve teknoloji üretmek mi, işsiz kalacağını bile bile herkese üniversite derecesi vermek mi? Yapmamız gereken araştırma üniversitelerini güçlendirmek iken ‘YÖK’ün Akademik Hareketlilik’ projesi şöyle işliyor; 2006’dan sonra kurulmuş 57 üniversite YÖK’e gereksinimlerini bildiriyor, YÖK gelişkin 43 üniversite ile bunları eşleştiriyor. ‘Şu üniversitede öğretim üyesi fazlası var, oraya yazalım bu gereksinimler oradan karşılansın’ diyor. Bu son derece hiyerarşik, üniversite özerkliğine aksi, sürgün kokan bir uygulama. ODTÜ ve Boğaziçi üzere kurumları el üstünde tutup güçlendirmek lazım.