Sinem Çelebioğlu – Kimi şairlerle tanışma anı çok özeldir. Hatta o denli bir andır ki ne üzerinizde yarattığı hissi unutursunuz ne de o satırları duyduğunuz ortamı, sesi, vurguları. Yıllar yıllar evvel, üniversite sıralarındayken Charles Baudelaire’in huzurla hengamenin çarpıştığı, sükûnetten sukutu hayale koştuğu, hayatı tüm taraflarıyla yüzümüze çarptığı mısralarını sıraladığı “Kötülük Çiçekleri”ni dinledik hocamızdan. Kullandığı imgeleri çözerek, izlekleri tek tek izleyerek, duyuları tadarak ve tutkularına şahit olarak tanıdık şairi. Değerli ve sevgili hocamız, şair, mütercim Cevat Çapan’ın eşsiz anlatımıyla hâlâ kulaklarımızdadır, ruhumuzdadır Baudelaire. Gerçekten yalnızca Batı edebiyatında değil, Türk edebiyatında da yeri büyüktür. Özgündür. Ölümsüzdür.
“Kötülük Çiçekleri”nin birinci sayfasında yer alan “Okuyucuya” isimli şiir, şairin ömrüne davet eder bizi. Daha birinci dörtlükten itibaren can kulağıyla dinleyeceğimizi fark ederiz onu.
Bönlükler, yanılgılar, günahlar, cimrilikler,
İşleyip cildimize, kaplar ruhlarımızı,
Ve besleriz sempatik pişmanlıklarımızı,
Kendi bitini nasıl beslerse dilenciler.
Ve şiir biterken, nelere şahit olacağımızı…
Can problemidir bu! – gözü daima yaşla dolu,
Darağaçları düşler çubuğunu içerken.
Bu nazik canavarı çok güzel tanırsın sen,
Kardeşim, -benzer’im – ikiyüzlü okuyucu!
(Çeviri Ahmet Necdet, Adam Yayınları, 2001)
Bu satırlardan itibaren, tüm his ve fikirlerini serptiği kitabın içindeyizdir artık. Ortadan yüz altmış beş yıl geçse de birebir etkiyle…
9 Nisan 1821 tarihinde Paris’te doğan Baudelaire, tek çocuktur ve hayatının merkezine koyduğu yalnızlık hissiyle, şiirlerinde çaba eder. Doğduğunda babası 62 yaşındadır, annesi ise 28. Şimdi altı yaşındayken babasını kaybetmesi ve annesinin General Jacques Aupick ile evlenmesi, Baudelaire’i daha büyük bir yalnızlığa iter. Yatılı okula gönderilir ve buradaki disiplin, onun ruhunu güzelce sıkıştırır. Daha sonra yarıda bırakacağı hukuk eğitimi sırasında Gérard de Nerval, Prarond ve Balzac üzere isimlerin de ortalarında olduğu değerli edebiyatçılarla tanışır. Ve vakitle bohem bir hayatı tercih eder. Uzaklaşır, hastalanır, daha da yalnızlaşır. Seçtiği ömür üslubu, üvey babasını korkutur ve ailesi onu 1841’de, Hindistan’a giden bir gemiye bindirir. Âlâ makus pek çok anı sığdırdığı bu deniz seyahatini dizelerine aktarmaya başlar. Döndükten sonra kaldığı yerden devam eder, mirasını harcar, Paris sokaklarında Jeanne Duval ile aşkını yaşar. Fakat yazıları farklıdır. Tayfaların eğlenmek hedefiyle tuttukları iri deniz kuşlarına dair yazdığı “Albatros” şiirinde olduğu üzere, hisleri ve duyuları hayal gücünün zenginliğinde buluşur. Sıklıkla mesken değiştirir ve bir otele yerleşir. Babasından kalan mirası alsa da parasını süratle harcar ve ailesi mirası geri alır. Böylelikle eski yaşantısını sürdürmekte zorlanan Baudelaire, 1845’te intihar teşebbüsünde bulunur. Her şeye karşın yazmaktan hiç vazgeçmez. Şiirleri, tenkit yazıları, mecmualarda yayımlanır. Birinci yapıtı, “Salon 1845” isimli sanat tenkididir. 1847 yılında keşfettiği ve her kezinde sevgisini lisana getirdiği Edgar Allen Poe’nun şiirlerini çevirir. 1857’de, şiirlerini topladığı “Kötülük Çiçekleri” yayımlanır ve bu kitabın yanı sıra “Paris Sıkıntısı”, “Apaçık Yüreğim”, “Fanfarlo” gibi pek çok kıymetli yapıta imza atar.
Yahya Kemal’in hayranlığı
19. YY’ın en büyük şairlerinden olan ve hem kendi devri hem de gelecek jenerasyonları derinden etkileyen Baudelaire, kullandığı yeni tabirlerle modernist çizginin öncüsü olur; topluma ve ruha yansıyan acılı tezatlıkları ilmek ilmek işler. “Modern Hayatın Ressamı” yapıtında, Ali Artun’un sunuşunda yer verdiği bir alıntı, şairin duruşunu ortaya serer. Arnold Husser’a nazaran “Kuşku yok ki (modernizm) Baudelaire’le başlar; onunla, mevcut tertibe ve geleneğe başkaldırı olarak anlaşılır.”
Türk edebiyatında da yeri başkadır. Ahmet Necdet’in belirttiği üzere 1890’lı yıllardan itibaren önemsenen bir şair olmuş ve Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Hüseyin Cahit üzere bedelli isimlerin dikkatini çekmiştir. Yahya Kemal’in üzerindeki tesiri ise apaçık ortadadır. Yahya Kemal, “Büyü Şiir”de, şaire duyduğu hayranlığı şu dizelerle aktarır:
Paris’te genç iken koyu Baudelaire-perest idim.
‘Balkon’la, ‘Yolculuk’la, ‘Güzellik’le mest idim.
Yahya Kemal’in dem vurduğu şiirler, Baudelaire’in ömrünü ve şiir anlayışını da özetler. Müzikten kültüre, aşktan nefrete, tabiattan melankoliye, yalnızlıktan yaşama, vakitten yere dek pek çok izlek etrafında seyahate çıkarır okurlarını. Şiirlerinde yer verdiği imgeler, ömrüyle ilintilidir. Hasret kaldıkları, hayal kırıklıkları, hisleri ve dileklerini yansıtır birer birer. Ve bugün hâlâ her bir satırı, liriktir.