Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, yılbaşında özel bir şirketin motokuryeliğini yapmıştı. Ankara’nın Altındağ ilçesindeki Kredi ve Yurtlar Kurumu Şerife Bacı Kız Öğrenci Yurdu’na sipariş götüren Bakan Varank, “Kurye arkadaşlarımız nitekim kar kış demeden, vatandaşlarımız meskenlerinde itimatla huzur içinde eserlerini alabilsinler diye büyük bir çabayla çalışıyorlar. Onların vakit zaman istekleri gündeme geliyor. Farkı firmaların farklı uygulamaları oluyor. Kurye arkadaşlarımız neler yaşıyorlar, biraz onlarla ilgili farkındalık olsun diye yılbaşı akşamını onlarla geçirelim, hatırlarını soralım istedik. Bizim açımızdan da farklı bir deneyim oldu” diye konuşmuştu.
Bakan Varank’ın önde gelen kurye şirketlerinden birinin motokuryeliğini yapmasını, İstanbul’da motokuryelikle hayatını kazanan bir emekçi şöyle kıymetlendirdi:
“Acaba 10 saatin altında çalışan var mı o depoda”
“Sayın Bakan’ın Getir deposunda motokuryeleri ziyaret etmesi çok hoş, olumlu bir davranış. Fakat Sayın Bakan’a sormak istediğim birkaç soru olacak. Geçen sene biz Yemeksepeti’nde artırım aksiyonları yaparken, haklarımız gasp edilirken, biz bu haklarımız için çaba ederken Sayın Bakan’dan neden ses çıkmadı? Özlük haklarımızı nasıl yasal teminat altına alacaklar? Ya da ziyaret ettiği arkadaşlara şu soruyu sordu mu; ‘Günde kaç saat çalışıyorsunuz?’ Sanki 10 saatin altında çalışan var mı o depoda? Şunu hiç sordu mu; ‘Arkadaşlar çoluğunuza çocuğunuza nasıl bakıyorsunuz, kazandığınız para size yetiyor mu?’
‘Bize tanınan mühlet zarfında vermemiz gereken paketlerde canını veren arkadaşlarımızın hesabını nasıl vermeyi düşünüyorlar’
Kurgulanmış bir biçimde vurguyu yerine getirmek kolaydır, reklam yapmak kolaydır. Gelip bir de alanda motokuryelere gerçek manada soru sordu mu? Bizim hala daha çalışma iş kolumuz nakliyecilik olarak görülmüyor. Bunu ne vakit yasal garanti altına almayı düşünüyorlar sanki? Bu kadar muamma sorular varken kalkıp Getir deposunu ziyaret etmesi, üzerine pakete çıkması, en sonunda ‘soğukmuş’ demesi biraz gülünç geldi. Tahminen bizi bir nebze olsun anlamıştır lakin yediğimiz mobbingler ve en değerlisi bize tanınan müddet zarfında 15 dakikada, 20 dakikada, yarım saatte vermemiz gereken paketlerde canını veren arkadaşlarımızın hesabını nasıl vermeyi düşünüyorlar? Bunları düşündü mü Getir deposunu ziyaret ederken Sayın Bakan?”
‘Teşvik gayeli yapıldığını düşünüyorum’
Başka bir motokurye ise şu açıklamayı yaptı:
“3,5 yıldır Yemeksepeti/Banabi’de çalışıyorum motokurye olarak. Kurulduğumuz günden bu vakte, ileri değil daha geri gitmeye başladık. 2022 yılında kimi hareketler olmuştu. Sendikalaşma sürecine gidiyorduk, olmadı. Şirketimiz iş kolunu değişikliği yaptı, iş kolunu değiştirdi. Çalışma Bakanlığı’na itirazlarda bulundu, geç karşılık verildi, derken olmadı. Esnaf kurye sistemine daha tartı verildi. Esnaf kurye sistemine geçilince elemanlar gözden çıkarıldı.
2023 yılına girmeye sayılı günler kala hala daha devam ediyor. Birtakım arkadaşlarımıza teklifler sunuluyor; tazminat verilip çıkarılma üzere. Burada şu var; emekçi kendi çıkmış üzere gösterip birtakım haklarını vermek istemiyorlar. Yılbaşında da Sanayi Bakanı’nın bir gezintisi olmuş, burada kendi tercihidir. İleride meslek dokümanı olacağı için, bu işi yapmak isteyen arkadaşlara bir gelir kapısı açılacak. Yani ülkede son vakitlerde üniversite mezunu motosikletli kuryeler çoğaldı. Güya buna da daha fazla teşvik gayeli yapıldığını düşünüyorum.”
‘Zor kurallar altında çalışıyoruz’
İstanbul’da yaşayan öteki bir motokurye de şunları söyledi:
“Ülkemizde, motosikletli kuryeler olarak hakikaten sıkıntı koşullar altında çalışıyoruz. Evet, otomobil kullanan vatandaşlarımız çok haklı. Çok ortalara giriyoruz, trafik ışıklarını görmezlikten geliyoruz, kuralları birçok vakit çiğniyoruz ancak hepsi hem bizim hem şirketlerin bizden istediği kaideler ve şartlar yüzünde oluyor. Bakanımızın da buna dikkat çekmek için Getir firması ile yaptığı son paylaşımında umarım herkesin içini tutacak yeri olmuştur.”
‘Aynı hassaslığı, motokuryelerin yaşamakta oldukları problemlerin tahlilinde bekleriz’
Nakliyat-İş Genel Lideri Ali İstek Küçükosmanoğlu da şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bakan Varank’ın Getir’in patronları ile hazırlamış olduğu bir senaryo. Bu senaryo, aslında Getir’in reklamını yapan bir senaryo. Getir, son devirlerde, örneğin Almanya’nın en büyüğü olan işletmesini de aldı ve Almanya ile bir arada Avrupa’nın en büyüğü oldu. Yıllardan beri, pandemi süreci ile başlayan bu online sipariş veren işletmeler inanılmaz büyüdü ve bu süreç içerisinde bu büyümeyi sağlayan motokuryeler oldu. Onlar büyürken motokuryeler canından oldu. Pandemi öncesinde yılda 19 motokurye iş cinayetlerine dönüşen trafik kazalarında ömrünü yitiriyorken pandemi yıllarında, 2021 yılında 200’ü geçti. Motokuryelerin birçok sorunu var. Bunlardan bir tanesi esnaf-kurye modeli. Yani bu meseleleri görmezden gelip bu mevzularda duyarsız olan mevcut hükümet, bu hususta güya bir sorun yokmuş üzere senaryolarda yer alıyor olmasındaki birebir hassaslığı, motokuryelerin yaşamakta oldukları sıkıntıların tahlilinde bekleriz. Fakat şu ana kadar bundan uzak. Motokuryeliğin yasal olarak ağır işlerden sayılması gerekiyor, yapmış oldukları iş itibariyle. Personel sıhhati ve güvenliği açısından da gereken düzenlemeler yapılmış değil. Bu hususta adım atılmazken bir yılbaşı gecesi reklam içeren bir tavır alması nitekim kabul edilebilir bir durum değil. Dediğim üzere, tıpkı hassaslığı biz, motokuryelerin meselelerine yaklaşımlarında görmek isteriz.
‘Bazı motokuryeler hafta tatili yapmadan 90 saate kadar çalışabiliyor’
Esnaf-kurye modeli, yalnızca Türkiye’de değil, tüm dünyada çalışanlara dayatılan bir çalışma alakası. Bu çalışma ilgisi ile her motokurye başka bir patron sayılıyor, farklı bir vergi mükellefi sayılıyor. Aslında o işletmenin bir çalışanı lakin yasal olarak o denli sayıldığı için de mevcut İş Kanunu ile belirlenmiş olan çalışmanın dışında kimi motokuryeler, daha fazla para kazanmak ismine, daha fazla sipariş almak ismine, hafta tatili yapmadan 90 saate kadar çalışabiliyor. Türkiye’deki mevcut iş hukuku kurallarına nazaran de bu yasal değil. Esnaf-kurye modeli dünyanın değişik ülkelerinde de var. Hollanda’da bu yasaklanmış durumda, Türkiye’de de yasaklanması gerekir. Zira bu münasebet, iş hukukunun dışında, çalışanların haklarını gözetmeyen büsbütün patronların daha fazla kâr elde etmesini sağlayan bir çalışma münasebetine dönmüş durumda. Yani teminatsız, kuralsız… Ayrıyeten bu bağ, iş cinayetlerine dönüşen trafik kazalarına yol açma tabanını oluşturuyor. Türkiye’deki mevcut işsizlikten kaynaklı, farklı olarak Trendyol’da, Yemeksepeti’nde, Getir’de, Hepsiburada’da, bu online hizmet veren işletmelerde, ortalarında atanamayan öğretmenler, yüksek lisans yapan öğrenciler, farklı kısımlardan mezun olan çalışanlar da var. Bunlar, işsizlikten bu işi yapmak durumda kalıyor. Geçtiğimiz hafta İzmir’de bir motokurye, atanamayan bir toplumsal bilgiler öğretmeni ömrüne son verdi.
‘Esnaf-kurye bağlantısı sendikalaşmanın önünde de bir engel’
Bu esnaf-kurye ilgisi, sendikalaşmanın önünde de bir mahzur. Yemeksepeti örgütlenmesinde bize, çok kısa bir mühlet içerisinde personel arkadaş üye oldu. Patron bir hukuksuzluk yaparak iş kolunu değiştirdi ve bizim 2 bin tane üyemizin üyeliği düşmüş oldu. Esnaf-kurye dayatması kelam konusu. Bizim birinci örgütlenmeye başladığımızda Yemeksepeti’nde esnaf-kurye yok denilecek kadar azdı lakin şu an motokuryelerin esnaf-kurye modeline dönüştüğü bir süreç oldu. Getir’de de motokuryelerin tamamı esnaf-kurye olarak çalışıyor. Esnaf-kurye olarak çalıştığı için bir emekçi sendikasına üye olma hakkı yok”